THEATER WORKSHOP

​

​

 

​

Ферид Мухиќ

 

ЖИВОТОТ КАКО SOBRIA EBRIETAS

 

Кон  монодрамата Delirium tremens од Благоја Ристески - Платнар

 

Состојбата на свеста  опфатена со реторичката фигура Sobria ebrietas,  воведена од Св. Августин,   клучна  за разбирање на мистичката традиција во антиката, наедно е и клучот за разбирање на централниот мотив на монодрамата  Delirium tremens  на еден од најзначајните македонски драмски писатели - Благоја Ристески – Платнар.

            Sobria ebrietas – “Трезното пијанство“,  на прв поглед и во стриктно формално-логичка смисла, несомнено претставува класичен оксиморон,  противречност во поимот, накусо, бесмислица. Според логичкиот закон за исклучување на третото, законот кој беспоговорно заповеда “Или/Или“,   не можеш едновремено да бидеш и трезен и пијан: или си трезен, или си пијан! Но, животот не се управува според логичките закони, па ни според законот за исклучување на третото. Од каде, инаку би црпеле сила слободните духови (каков што впрочем, беше Платнар), ако не од животот, кој во својата најдлабока суштина е  единствената енклава на слободата, слободна територија, единствената бесцаринска зона во царството на нужноста!  Диктатурата  на физичките закони на апсолутниот детерминизам, која владее со универзумот, не е доволно моќна на животот да му ја наметне својата апсолутна власт!

 

            Та така, без оглед на космичките закони и нивната логика, во животот може да се биде и трезен и пијан! И пијан од својата трезвеност и растрезнет од своето пијанство!  Животот е слободен од стегите на наредбата да се избере помеѓу “Или/Или“, животот  е втемелен врз слободарскиот принцип “И/И“ , кој парадоксално им противречи на логичките закони. Впрочем и животот е парадоксален – дури,  во апсолутната нужност на Семирот, животот како подрачје на слободата, сам по себе исклучок, чудо за неверување и најголем парадокс! Но исто така, за разлика од  светот на објектите, во кој што, навистина мора да важи принципот “или врне или не врне“, и каде што не можат да постојат едновремено две спротивни состојби, туку тие се сменуваат, како на пример денот и ноќта – светот на животот не е само сукцесија! Во животот може едновремено и да врне и да не врне, и во душата едновремено да е глува доба на ноќта, и блескавото пладне!         Животот не е  сменување на состојбите на трезвеноста и пијанството, туку многу често животот претставува нивното едновремено присуство, нивната сплотеност која веќе не може да се разграничи; без ризик да се згреши, целиот живот може да се разбере (не само најдобро, туку веројатно и единствено така може да се разбере!), како екстатички феномен, како експлозија на занесот, накусо, како еден непрекинат Delirium tremens! Фактот што малкумина тоа го разбираат, не менува ништо! Дилемата дали сум “жолта пеперутка која сонува дека е човек, или сум човек кој сонува дека е жолта пеперутка“ не е дилемата само на Лао Це; тоа е дилемата на целото човештво, отсекогаш, дилемата на секој човек! Има ли јунак, крепи ли светов мудрец кој што со сигурност ќе може да одговори, кога ќе дојде мигот самиот да се запраша: “Живеев ли, навистина!? Или тоа само мина сенка преку река!?“  

            Екстазите, занесите, мистичките ритуали, езотеричките кружоци, окулстистичките тајни заедници,  делириумите, вклучително и сите пијанства - сето тоа се само референци во големата енциклопедија на обидите да се најде сигурен одговор на ова прашање! Целата историја на општествената самосвест, најважното во филозофијата и најдоброто во поезијата,  како и најголемиот дел од ликовната уметност,   претставуваат историја на обидите да се разреши оваа дилема, овој егзистенцијален императив: Да се дознае одговорот или да се – пропадне!

            Монодрамата Delirium tremens, наспроти сета своја навидум  аскетски симплифицирана фабула, во основа е адресирана токму кон ова најкрупното прашање на човечкиот живот! Низ сосема секојдневни слики на единствениот лик кој се двоуми дали е сценски работник или е актер, дали е женет или е ерген, дали сторил злостор или не го сторил, Платнар ја внесува драмата на неизвеноста до степен порадикален од тврдењето на Калдерон: La vida e suenо! – Животот е сон!   -  имено, до  степен на кој станува невозможно со сигурност да се одговори дали воопшто и сонуваме! Што ако животот не е дури ни сон, што ако е само хаотичен кошмар!? Што ако смртта е само чинот на иреверзибилното будење од тој кошмар!? Калдероновата дилема во која  со репликата: “Ако животот е сон – не будете ме!“,  спасот го бараме во продолжувањето на животот преку продолжувањето на сонот, во основа изразува една бенигна позиција на наивна верба и прифаќање на животот. Одејќи до самиот раб на свеста, Платнар на сцена внесува моќна и страотна  опција, дека спасот не е во спиењето, туку во будењето од овој живот!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Со секој свој збор и со целата своја морничава исповед пред гледачите,  ликот на неговата монодрама всушност преколнува: “Ако е ова животот – разбудете ме!“ Час поскоро! Додека сме живи, спиеме; кога ќе умреме, се будиме! Во оваа пресвртена дијалектика на животот и смртта, моќна, а дискретна и суптилна, лази и се вовлекува јанѕата во потсвеста на гледачот,   како онаа змија од песната на Платнар, што се мушна низ тревата и се скри во грмушките.        

...Поетски збирки, колумни, кабаретски текстови, рецензии, преводи, драми – особено драмите - својата коресподенција која  претставува врвна епистоларна книжевност, та дури и телеграмите,  накусо, се што пишувал Платнар го пишувал раководен од принципот: Само најдоброто е доволно добро! Се што Платнар напишал, беше напишано така да знае дека го напишал Платнар. У денес и тогаш, што беше невозможно е да се збреши, одвишно е да се праша кој е авторот на кој било Платнаров текст. Неговото знаење, длабоко резбирање на умните и заумните нешта, на мудрите и на безумните луѓе,  неговата огромна ерудиција,  беа можни агрегати на дестилирање најпрефинети емоции, поткрепа за остри обсервации, референца за карактеролошки студии. Богатството на неговата лексика,  без пример во целата македонска книжевна лексика,  му овозможи на суптилниот дух на македонскиот јазик раскошно да избликне во дотогаш невиден огномет со кој ја украси, ја разубави и ја осветли вистинска моќ, демантирајќи ја така, на најдобар начин, вековната заблуда за провинцијалниот карактер и инфериорната експресивност на македонскиот јазик, исткаена од идеолошки фабрикуваните квази научни памфлети. Ќе треба многу енергија, талент, усет и истражувачка систематичност, за во иднина да се разбере и систематски растолкува, со кои средства, техники, постапки и решенија, со каква инспирација и ингениозност, Платнар успеал да ја отфрли таа мрачна наметка, а македонскиот јазик да го престори во вистинската  Aurora borealis, во празникот на илуминациското јазичко чудо, кое свети и ноќе, тогаш и таму, каде и кога другите јазици одвај борина запалиле!

 

Театарската Работилница Прилеп која е влезе во националната програма за култура со монодрамата Delirium tremens од Благоја Ристески – Платнар, направи вистински потег на кој од срце и честитаме.

 

Се разбира, со оглед на тоа што секоја институција всушност претставува конкретни  луѓе, оваа честитка до Работилницата,   упатена е до тимот кој што ја постави оваа монодрама на сцена: Игор Трпчески,  актер и режисер на претставата;  и до музичката придружба која ја чинат Димитар Ѓорѓиевски, Менде Костоски и Бојан Андрески; до Бојана Артиновска,  автор на сцена и костим; на Лидија Митоска преведувач на текстот на монодрамата на англиски јазик, со оглед на податокот дека  проектот предвидува и печатење на книга со текстот на македонски и англиски јазик.

 

...Беше самиот раб од летото. А летото, како и сите нешта на овој свет, обрабено е со два раба; едниот раб кон бескрајот од кој дошло, другиот раб кон бескрајот во кој ќе го снема. Првиот раб на летото е оној кон пролетта; вториот е работ кон есента.

 

...На  работ од летото, оној раб од страната кон есента, во месецот во кој Тезеј ги ослободел Атињаните од Минотаур, не многу дена пред самиот да отплови, за на Аријадна и Тезеј, на Шекспир и на Блажета Конески да им се придружи, и со сите одбрани мајки и жени заедно, кај Минотаур на вино и песна да појдат и за лавиринтите вечни да разменат мислење, во еден лефтерен разговор со своите пријатели на тема на наближувањето на крајот од летото, Платнар заклучи: „Верувајте ми, ви тврдам дека работ од летото, за љубов е – најдоброто доба. И за смртта.“ 

 

...И така, најдоа дека златото од прадревната маслина долго капело во катчињата од срцето на Платнар. И дека, со секој дамар и со секоја контракција на срцето, златото се точело во неговата жешка крв, за низ капиларите на душата, да се стопи со секоја негова мисла во која зрееше во зборови, секогаш јасни и чисти – и кога беа слатки како црни карадудки, и кога беа горчливи како пелин!  

 

...Откако замина Платнар, Пелагонија, пуста без јавачи, молкна. Онемено наслушнува како - без престан, дење и ноќе -  од Мариово, преку работ од прегработ на вулканскиот кратер, како лава се прелева татнежот на потковиците исковани од зборовите на Платнар!